حماسه های بسیاری درباره شجاعت خلبانان جان برکف نیروی هوایی در دفاع از حریم هوایی کشور عزیزمان در رویارویی با متجاوزان عراقی نوشته شده اما تا به حال به سلحشوران پدافند هوایی که بر روی زمین و با استفاده از توپهای ضدهوایی -و صد البته با تکیه بر نیروی ایمان- خلبانان دشمن را به ستوه می آوردند و ناامید روانه پایگاهشان می کردند کمتر توجه شده است. نگاهی کوتاه به توپ ضدهوایی اورلیکن بیاندازیم و یادی کنیم از دلاورمردانی که این توپها را عبادتگاه خود ساخته بودند. شیرمردانی که همواره یادشان در نزد مردم ایران گرامی است...

ADATS يك سيستم دفاع هوايي ارتفاع و برد كوتاه (SHORAD) است كه قابليت درگيري با اهداف هوايي و زميني را داراست.
اين سيستم توسط شركت اورليكن سوئيس (كه اكنون عضوي از راين متال آلمان است) با همكاري شعبه كانادايي خود طراحي و ساخته شد و هم اكنون به عنوان بخشي از سيستم دفاع هوايي كوتاه برد كانادا در خدمت ميباشد.
اولين نمونه از اين سيستم در سال 1988 ساخته شد و تا سال 1994 ارتش كانادا توانست 36 نمونه ديگر را در اختيار بگيرد.

خودروی ضد هواگرد BTR-ZD در واقع ترکیبی از خودروی BTR – D  و توپ ضد هوایی ZU – 23 – 2 است که در اوج جنگ سرد به سفارش وزارت دفاع شوروی سابق و توسط کارخانجات ALANGER در سال 1970 به تولید رسید. این خودرو هم اکنون در نیروهای هوابرد روسیه ، همسایگان شمالی ایران و کشورهای حوزه بالکان در حال خدمت میباشد. هر چند که این خودرو در اصل به منظور محافظت از نیروهای هوابرد علیه هلی کوپتر های دشمن طراحی شد اما در جنگ روسیه در افغانستان از این خودرو علیه نیروهای پیاده زمینی استفاده گسترده شد و در این جنگ کارایی فوق العاده این خودرو علیه اهداف زمینی به اثبات رسید.

سامانه پدافند هوایی اتوماتیک به عنوان یک سیستم پدافند توپخانه ای در اوایل دهه 1980 توسط شرکت خصوصی oto Melara ایتالیا توسعه داده شد.توپ ضدهوایی این سامانه یک توپ دریایی با نرخ آتش 85 تا 120 گیلوله در دقیقه با کالیبر 76 میلیمتر است.این توپ می تواند از گلوله های ترکش شونده و معمولی بر علیه اهداف هوایی و گلوله های ضدزره بر علیه نیروهای زرهی استفاده کند.

سیستم پدافند هوایی LAV – AD در اصل LIGHT ARMORED VEHICLE – AIR DEFENSE یک سیستم پدافند هوایی کوتاه برد است که در سال 1994 در کارخانجات جنرال دینامیکز و البته با همکاری شرکت TECHNICAL PRODUCTS وارد مرحله طراحی گردید . این سیستم پدافند هوایی ، یک سیستم پدافندی ترکیبی است که از ترکیب یک گاتلینگ 25 میلیمتری مدل GAU 12/U و موشک مادون قرمز استینگر تشکیل شده است . در سال 1999 تعداد 17 مجموعه از این سیستم تحویل تفنگداران دریایی ایالات متحده گردید و در سال 2000 پس از تست های نهایی و برطرف کردن نقائص کوچک آن ، تعداد 60 مجموعه دیگر از این سیستم را مجددا به کارخانجات جنرال دینامیکز سفارش داد .

BRAMS یک سامانه پدافندی متحرک جهت انهدام اهداف هوایی و بدون سرنشین طراحی و تولید شده است و میتواند در نقش دفاع نقطه ای و یا ایجاد پوشش پدافندی برای کاروان های نیروی زمینی وارد عمل شود.

 باراک (به عبری: رعد و برق) سامانه موشکی سطح به هوای ساخت اسرائیل می باشد  که به صورت مخفف SAM نامیده می شود و می تواند از روی کشتی بر ضد جنگنده ها ، موشک های ضد کشتی و پهپاد ها مورد استفاده قرار بگیرد و اهداف مورد نظر خود را منهدم کند .

توپ ضد هوایی ZU-23 در سال 1954 توسط شوروی طراحی شد. توپ  2A 14 برای این توپ در سال 1957 توسعه داده شد. آزمایشات برای این توپ تا سال 1959 به طول انجامید و سرانجام در سال 1960 آن به خدمت ارتش شوروی درآمد. 

خودرو چند ماموریته اسکای رنجر برای دفاع از نیروها ومنابع در مقابل مهاجمین هوایی و زمینی  طراحی شده است.

 Sea Wolf یا گرگ دریا آخرین سیستم موشک دفاع هوایی کوتاه برد در ارتش انگلستان است این سیستم نخستین سلاح در ارتش انگلستان می باشد که تمام ابعاد آن از ابتدای ظهور هدف تا نابودی آن کاملا اتوماتیک است.

T38 Stilet یک سیستم پدافندی سطح به هوای  کوتاه برد دو مرحله ایی ساخت بلاروس می باشد که نمونه تغییر یافته سیستم SA-8 می باشد.

این سامانه جهت دفاع از واحد های ارتش ، تأسیسات صنعتی و نظامی و قادر به شناسایی و مقابله با انواع بالگرد ، هواپیما و موشک با سطح مقطع راداری 0.03 متر مربع می باشد .

این سامانه در حقیقت نمونه به روز شده سامانه پدافندی اتوماتیک (Otomatic) است که در دهه 80 توسعه یافت. لازم به ذکر است که سامانه اتوماتیک با وجود عملکرد مناسب هیچ گاه در ارتش ایتالیا به خدمت گرفته نشد. دراکو در سال 2010 رونمایی شد و پس از آن شرکت سازنده برای فروش آن به مشتریان خارجی اعلام آمادگی کرد ، هر چند که تاکنون هیچ سفارشی برای صادرات این سامانه دریافت نشده است.

سامانه پدافند  توپخانه ای ZA-35  محصول کارخانجات ARMSCOR افریقای جنوبی است که تحت برنامه ZA-SPADS در دهه 90 طراحی و ساخته شد.این سامانه مجهز به دو توپ 35 میلیمتری ساخته شرکت Lyttleton Engineering است که توان شلیک 1100 گلوله در دقیقه  را دارد و از مهمات استاندارد ناتو بهره میبرند که شامل مهمات HE-FRAG بر ضد اهداف هوایی و مهمات AP-I بر علیه اهداف زمینی(زره پوش های سبک) میشود.

پیشینه :

سامانه پدافند  توپخانه ای Loara در سال 1990 طراحی و ساخته شد و در سال 2001 با موفقیت در ارتش لهستان مورد بهره برداری قرار گرفت . همچنین ارتش لهستان دارای 70 تا 80 دستگاه از این سامانه است .این سامانه دارای دو توپ 35 میلیمتری ساخت اورلیکن است که توان شلیک 550 گلوله در دقیقه برای هر کدام از توپ ها را دارد و حداکثر برد آن بر علیه اهداف پروازی 4 کیلومتر میباشد و همچنین امکان مقابله با زره پوش های سبک را نیز دارد.

توپ ضد هوایی خود کششی LvKv 90 در اوایل دهه نود تکمیل شد این واحد ها همچنین با نام CV 9040 AA شناخته میشوند حدودا 30 واحد در خدمت ارتش سوئد قرار دارد .CV 9040 AA از توپ های 40 میلی متریه L70B شرکت ساب بوفورز سوئد بهره مند است .گلوله های این توپ از طریق سیستم جعبه ای ( مثل سیستم تغذیه اورلیکن های ایران) تامین میشوند .هر جعبه 24 تیر و زمان جایگذاری هر خشاب جعبه ای 20 ثانیه است . 

سامانه پدافند هوایی Type 87 در اوایل سال 1980 توسط کارخانجات میتسوبیشی ژاپن برای جایگزینی با سیستم های قدیمی SPAAG M42 DUSTER ساخت آمریکا ساخته شد و در سال 1987 وارد خدمت در نیروهای دفاعی ژاپن شد.

تایپ 87 دارای دو توپ Oerlikon GDF با کالیبر 35 میلیمتر است ، این توپ می تواند گلوله های ضد زره ، آتش زا را نیز به جای گلول های اصلی خود(ضد هواگرد) شلیک کند و از این نظر می توان از آن به عنوان یک خودروی پشتیبانی از نیروهای پیاده استفاده کرد.

سامانه پدافند توپخانه ای خودکششی PGZ88 که با نام تایپ 88 نیز شناخته میشود اولین سامانه پدافند توپخانه ای تمام اتوماتیک  ارتش آزادی بخش خلق است که قابلیت درگیری با انواع هواگرد ها در ارتفاع پایین تر از 4000 متر را داراست و به عنوان پدافند کوتاه برد متحرک برای پوشش واحد های نیروی زمینی به کار میرود. علاوه بر این میتوان از این سامانه در مقابل اهداف زمینی نظیر سربازان دشمن ، خودرو های سبک زرهی و استحکامات نیز استفاده کرد. تنها تعداد کمی از این سامانه به ساخت رسیده است که عملکرد رضایت بخش آن این کمبود را جبران می کند.

سامانه پدافند توپخانه ای خودکششی PGZ95 که تحت نام تایپ 95 نیز شناخته میشود در اواسط سال 1980 توسط موسسه مهندسی مکانیک و الکترونیک واقع در شهر شیان ‌یانگ در استان شانشی چین به طراحی و ساخت رسید.

در اواخر سال 1990 این سامانه به منظور پوشش پدافندی برد کوتاه برای واحد های زرهی نیروی زمینی ارتش آزادی بخش خلق چین به خدمت گرفته شد و در سال 1999 در مراسم رژه روز ملی چین در معرض دید عموم قرار گرفت. 

سیستم دفاع ضد موشکی " گنبد آهنین " ساخت سیستم های دفاعی پیشرفته رافائل اسرائیل برای مقابله با راکت های غیر هدایت شونده ی پرتابی از غزه است. گنبد آهنی یک سامانهٔ دفاع زمین به هوای توسعه‌داده‌شده توسط اسرائیل است. این سامانه قادر است با موشک‌های کوتاه‌برد (تا 70 کیلومتر) در هر شرایط آب‌وهوایی درگیر شود. این سیستم برای مقابله با موشک‌های شلیک‌شده توسط شبه‌نظامیان در لبنان و فلسطین توسعه داده شده است.

پدافند در ارتفاع پایین ، مسئله ای است که امروزه بسیار به آن اهمیت داده می شود. جنگنده های پایین پرواز ، هلیکوپترها و موشک های کروزی که برای مخفی کردن خود از دید رادار ، در ارتفاع پایین پرواز می کنند می توانند بدور از چشم رادار ، وارد حریم هوایی هر کشوری شوند. زنجیره پدافند شامل حلقه های بسیاری می شود که یکی از این حلقه ها ، پدافند در ارتفاع پایین است.
ارتش امریکا برای نیل به این هدف طی 3 دهه گذشته ، از دو سیستم پدافند موشکی در ارتفاع پایین استفاده کرده است که شامل موشک کتف پرتاب استینگر و سیستم موشکی نیمه سنگین خودکششی MIM-72 ملقب به چاپارل می باشد. MIM-72 چاپارل ، یک سیستم پدافند هوایی متحرک کوتاه برد ساخت امریکاست. 

تانک پدافند هوایی گپارد ساخته شده در کارخانجات کراوس – مافی وگمن KMW در مونیخ آلمان میباشد که در نیروهای مسلح کشورهای بلژیک ، هلند و آلمان عملیاتی شده است.

سامانه پدافند اسپايدر حاصل همکاري شرکت جنگ افزار سازي رافائل و صنايع هوايي اسرائيل است.اين سامانه دو موشک پيتون ـ5 و دربي به کار مي گيرد و نام آن نيز از روي اين دوموشک تعيين گشته است.

ا

اونجر را می توان بر ضد تمامی اهداف پایین پرواز همچون بالگردها و هواپیماها بکار برد. این سیستم همچنین دارای یک سیستم جلو نگار فرو سرخ FLIR می باشد که این امکان را به کاربر می دهد که به صورت غیر فعال هدف پرنده را کشف کند. این سیستم از آنجایی که  اونجر فاقد رادار می باشد از اهمیت بسیاری برخوردار است. این FLIR  به اونجر این کمک را می رساند که هدف را به وسیله سیستم فروسرخ کشف و اطلاعات هدف به کامپیوتر به صورت خودکار لانچر را به طرف هدف برگردانده و در زمان مناسب بعد از قفل شدن موشک ها بر روی هدف موشک را به طرف هدف شلیک می کند.

تاریخچه : 

نمونه ی پیشرفته تر SA-19 Tunguska می باشد . طرح ساخت آن از سال 1990 توسط KBP Instrument Designe Bureau  آغاز شد و پس از تکمیل ساخت نمونه ی اولیه ی آن در سال1994در نمایشگاه MAKS 1995 برای اولین بار در معرض دید عموم قرار گرفت.بعد ازاین مدت بود که به دلیل عدم استقبال مشتریان و رکود وضعیت اقتصادی و بودجه ی ارتش روسیه پس از فروپاشی شوروی , توسعه ی طرح معلق ماندتا اینکه در بین تعجب همگان ، در سال 2000 امارات متحده ی عربی به اولین متقاضی آن تبدیل گشت . بعد از این بود که کمپانی سازنده برای جلب نظر امارات ، متعهد به طراحی مجدد و بهبود توانایی های پانتسیر شد. 

معرفی :

سیستم دفاع هوایی 2S-6M Tunguska ، به وسیله ی روسیه توسعه یافته و در کشور مذکور به تانگوسکامعروف است. نام ناتوی این سلاح گریسون است و با سریال « SA-19» مشخص شده است. این سامانه یک سیستم خودکششی است که با ادغام مسلسل ضد هوایی و موشک های زمین به هوا به وجود آمده است و جهت جایگزینی شیلکا ساخته شده است و مخصوص دفاع هوایی در مقابل بالگرد ، موشک هوا به زمین و هواپیماهایی است که در ارتفاع پایین پرواز می کنند. اعتقاد بر این است که به کارگیری این سیستم علیه خودروهای زرهی و تانک نیز امکان پذیر باشد و مجموعه ی طرح ، تحت نظارت نیروی زمینی و دریایی ساخته شده است.

سامانه پدافند هوایی SA-13 که در روسیه با عنوان ZRK-BD STERLA-10 شناخته میشود در حقیقت جایگزین سامانه پدافند هوایی SA-9 می باشد.به مانند سام 9 سام 13 نیز یک سامانه متحرک پدافند هوایی ارتفاع پایین است که از موشکهای هدایت اپتیکی - آشیانه یاب فروسرخ سری  9M37  بهره می برد.این موشک از یک سرجنگی 3.5 کیلوگرمی بهره می برد و بیشینه سرعت آن 2 برابر سرعت صوت است.این موشک از چاشنی مجاورتی لیزری برای فعال کردن سرجنگی خود بهره می برد.برد درگیری این موشک 5000 متر و ارتفاع درگیری آن 3500 متر می باشد.این موشک به سرعت با مدل ارتقاء یافته  9M37M تعویض شد که از جمله ارتقاء های صورت گرفته در این مدل می توان به سرجنگی حساس تر و جستجو گرهای مادون قرمز حساس تر اشاره کرد.این سامانه موشکی بر روی یک شاسی مدل MT-LB نصب شده است.این سامانه از 3 نفر خدمه بهره می برد و دارای برد عملیاتی 500 کیلومتر و بیشینه سرعت 61 کیلومتر در روی خشکی و 6 کیلومتر در ساعت در آب می باشد. 

SA-9 يك سامانه متحرک پدافند كوتاه برد است كه براي مقابله با بالگردها و هواپيماهايي كه در ارتفاع پايين پرواز ميكنند كاربرد دارد.  
اين سامانه بر روي شاسي خودروي زرهي BRDM 2  و داراي 4 پرتابگر موشكهاي استرلا 1 بانام 9m31 gaskin mode zero  با حداقل برد 800 متر وبيشترين برد 6500 متر و محدوده ارتفاع 15 تا 5200 متر با سرعت 1.8 ماخ است که متشکل از مواد شدید النفجار می باشد که با ماسوره مجاورتی رادیویی فعال میشود و با توجه به استفاده از ماسوره مجاورتی بعضی از مانور های خلبان هواپیمای متخاصم را برای گریز از این موشک بی اثر میکند. همچنین سرعت 1.8 ماخ برای این موشک ارتفاع پایین مناسب به نظر میرسد..

 سام 8  یک سیستم پدافندی سطح به هوای  کوتاه برد تک مرحله ایی است که موشک هایش با سوخت جامد کار می کنند و در ارتفاع پایین کاربرد دارد.اولین نمونه تولیدی  از این سیستم با عنوان SA-8 A  شناسایی شد که  تنها 4 ریل لانچر و موشک روباز داشت. 

 نمونه SA-8 B دوماشین تامین موشک مجدد BAZ-5937 داشت  که هر یک 18 موشک  که در مجموعه  های 3 تایی باکس شده بودند, حمل می کردند . هر خودرو یک آتشبار از 4 TELAR ها را پشتیبانی می کردند. یک هدف می تواند به هر دو صورت زیر آتش یک موشک یا بخوبی  زیر شلیک 2 موشک آورده شود.  همچنین این سیستم قابلیت نقل و انتقال هوایی را دارد. 

 سامانه ی موشکی SA.3 (روسها آن را S.125 می نامند) در اواخر دهمه ی ۵۰ در حدود سال ۱۹۵۶ طراحی گردید این سامانه یک سامانه ی پدافند برای رهگیری اهداف در ارتفاع پایین و میانی است موشک sa.3 یک موشک دومرحله ای با سوخت جامد است که موتور کمکی آن ارتفاع اولیه را به موشک می بخشد و سپس موشک مسیر خود را با موتور خود ادامه می دهد.

این سامانه از یک مجموعه ی راداری شامل رادار مراقبت باند c از نوع P.15 فلت فیس با بردی در حدود ۲۵۰ کیلومتر و رادار ارتفاع یاب PRV.11  سایدنت با بردی در حدود ۱۸۰ کیلومتر (باند E) و درنهایت رادار درگیری لوبلو فعال در باند I با برد درگیری ۸۰ کیلومتر بسیاری این سامانه را رقیب سامانه ی آمریکایی هاوک میدانند این سامانه در جریان جنگ ویتنام هم ضرات سنگینی به جنگنده های آمریکایی وارد نمود سرجنگی ترکش شونده ی شدید آن هرگونه تحرک را از هدف خود می گیرد و برای جنگنده های که در ارتفاع پایین پرواز میکنند رهگیری توسط این موشک هولناک خواهد بود. 

 تاریخچه: 

سامانه ی پدافند هوایی اس25 برکوت را می توان اولین سامانه ی مدرن دفاع هوایی شوروی نامید . سام 1 که یک سیستم موشکی زمین به هوا است ابتدا در 9 آگوست 1950 توسط شوروی و تنها برای دفاع هوایی کوتاه برد از مسکو طراحی شد. . 

عقیده بر این است که این سامانه برای مقابله با بمب افکن های دور پرواز بی-52 آمریکا وارد خدمت شده است زیرا تنها چند سال پس از پرواز این بمب افکن رونمایی گشت .